2. Van één locatie naar landelijk

Het prille begin

Tot laat in de 19e eeuw hielden mensen nauwelijks rekening met mensen met een verstandelijke beperking. Er werd slecht voor hen gezorgd en vaak werden deze mensen niet oud. Sommigen woonden in dolhuizen of krankzinnigengestichten. Maar de meesten bleven thuis, vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Op initiatief van dr. mr. Willem van den Bergh werd vanuit de protestants-christelijke kerk in 1891 de Vereeniging tot opvoeding van idiote en achterlijke kinderen in Ermelo opgericht.

Heerenhuus, Groot Emaus en Loozenoord

's Heeren Loo startte in 1891 in Ermelo voor 'idiote en achterlijke' kinderen. Fokko Kortlang, een van grondleggers van 's Heeren Loo, nam in 1890 zijn intrek in het Heerenhuus. Groot Emaus voor verwaarloosde jeugd Al vrij snel vond Kortlang dat 's Heeren Loo ook iets moest doen voor verwaarloosde jeugd met een licht verstandelijke beperking. Daarom startte in 1907 de bouw van Groot Emaus. In maart werd een paviljoen voor 14 jongens in gebruik genomen. Later dat jaar kwamen er ook meisjes naar Groot Emaus. Loozenoord voor vrouwen In 1911 werd een zelfstandige inrichting voor vrouwen aan 's Heeren Loo toegevoegd: Lozenoord. De terreinen van 's Heeren Loo, Groot Emaus en Lozenoord grensden aan elkaar.

Fusie 's Heeren Loo en Lozenoord (1934)

In 1934 gingen 's Heeren Loo en Lozenoord als één instelling verder. Op het oude terrein is in de ruim honderd jaar na de start veel veranderd. Op het huidige woonzorgpark (dus geen terrein) wonen mensen met en zonder verstandelijke beperking. Groot Emaus is nu een orthopedisch behandelcentrum voor jongeren van 12-23 met een licht verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblemen.

Geheim pakketje uit 1943 onder de vloer

Tijdens de verbouwing van het Heerenhuus te Ermelo in 2014 vond de aannemer een verzegeld pakketje onder de vloer. Het pakketje bevatte twee briefjes. Ze waren daar in 1943 door kantoorbediende H.Zoet en timmerlieden G. Dijkhuis en S. Anema neergelegd. S. Anema woonde vroeger vlakbij 's Heeren Loo, schuin tegenover café De Vos. Zijn familie woont in Canada. Van de heren Zoet en Dijkhuis is geen familie gevonden. De teksten op de briefjes geven een mini-overzicht van de torenhoge prijzen in de WOII voor diverse artikelen. Na de heropening van het verbouwde Heerenhuus in 2014 hebben de briefjes een plek gekregen in de hal.

Dr. Mr. Willem van den Bergh Stichting

Provinciale Staten van Zuid-Holland wilden in de jaren 20 van de vorige eeuw een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. 's Heeren Loo opende daarom in 1924 in Noordwijk de Dr. Mr. Willem van den Bergh Stichting. De instelling werd genoemd naar een van de grondleggers van 's Heeren Loo). De eerste directeur was Jacob Juch. Hij was geen traditionele geneesheer-directeur, maar onderwijzer. Het terrein is nog steeds bestemd voor mensen met een verstandelijke beperking. Jacob Juch (1895-1943) was directeur van 1923-1943.

Tweede Wereldoorlog

Arrestaties In 1942 werden vijf medewerkers en directeur Jacob Juch van de Dr. Mr. Willem van den Bergh Stichting in Noordwijk gearresteerd. Directeur Juch en timmerman Molegraaf overleefden dat niet. De timmerman werd in 1942 op de Leusderheide gefusilleerd. Jacob Juch werd afgevoerd naar vernietigingskamp Oranienburg en overleed daar in 1943. Hij was gearresteerd omdat hij een grote hoeveelheid koper verborgen zou hebben. Bovendien weigerde hij medewerking te verlenen aan de bezetter om bewoners af te voeren naar vernietigingskampen. Evacuatie Op 17 oktober 1942 kreeg de Willem van den Bergh Stichting in Noordwijk bevel tot evacuatie. Bewoners moesten naar huis of naar het overvolle 's Heeren Loo-Lozenoord in Ermelo.

Van Arkel

's Heeren Loo kocht in 1939 in Soest drie paviljoens van de Gerharda Sebilla Verhoeven Stichting, een rustoord voor dames. Ook kocht de vereniging het aanpalende bosperceel De Lasenberg van de gemeente Soest. In 1947 nam ’s Heeren Loo het Van Arkel Instituut in Soestdijk in gebruik. Het instituut is vernoemd naar dominee R.E. van Arkel, vice-voorzitter van de vereniging 's Heeren Loo. Het instituut bestond uit een centrale school voor buitengewoon lager onderwijs met internaat. Vijfentwintig jaar na de opening van het Van Arkel Instituut werd de nieuwe school gebouwd: de Kwikstaart, later De Lasenberg. In de jaren tachtig ontstonden de zogenaamde 'fasehuizen' in Baarn, Soest en Amersfoort, waar kinderen terecht kwamen die wat meer zelfstandigheid aankonden. Tegenwoordig wonen in Soest en Nijkerk voornamelijk jongeren met een licht verstandelijke beperking.

Lees meer over de geschiedenis van Van Arkel in het boekje 56 Jaar veranderende zorg.

Het Apeldoornsche Bosch

In 1905 vestigde zich in Apeldoorn het Israëlitisch Krankzinnigengesticht Het Apeldoornsche Bosch. In 1935 ontmoette hij Paedagogium Achisomog, een aantal paviljoens voor joodse 'geesteszwakke' en moeilijk opvoedbare kinderen. In de Tweede Wereldoorlog zijn alle 1200 cliënten en 50 Joodse medewerkers in 1943 door de Duitsers gedeporteerd naar Auschwitz en daar omgekomen. De overige medewerkers kwamen in Westerbork terecht. Slechts 9 van hen in de oorlog. Eén van hen was de jonge leerling verpleegkundige Elie Asser, later bekend als acteur en schrijver van succesvolle tv-programma's als Citroentje met suiker en Het schaap met de vijf poten.

Monster

Omdat de Willem van den Bergh Stichting in Noordwijk uit haar jas groeide, ontstond in 1966 een nieuwe instelling: Het Westerhonk in Monster. Bij de start was het een kleine instelling met zes paviljoens en een hoofdgebouw met keuken. Het Westerhonk werd gebouwd op het grasland van boer Buitelaar. In 1993 begon op het terrein van Het Westerhonk de omgekeerde integratie. De plaatselijke woningstichting bouwde er twaalf huurwoningen. Enkele jaren later kwamen daar tachtig koopwoningen bij. Het Westerhonk maakt nu deel uit van woongebied Polanen en is een dorpskern van de gemeente Westland. Mensen met en zonder verstandelijke beperking wonen, werken en recreëren in dezelfde wijk.

De Hartenberg

Omdat 's Heeren Loo groeide, werd in 1960 het landgoed Peppelenbosch en Westenrode in Wekerom aangekocht. Op 20 mei 1969 opende prinses Margriet De Hartenberg. Het terrein wordt op dit moment gevitaliseerd voor huisvesting en dagbesteding van cliënten die vragen om (zeer) beschermde vormen van wonen en dagbesteding. Omgekeerde integratie is hier niet toegestaan. Wel is het terrein beschikbaar voor maatschappelijke, niet-commerciële doeleinden, bijvoorbeeld op het gebied van recreatie, zorg en welzijn. Aanvankelijk was het de bedoeling in De Hartenberg voor duizend mensen met een verstandelijke beperking huisvesting te realiseren. Het aantal cliënten kwam door gewijzigd beleid van de regering echter nooit hoger uit dan 450. In de jaren zeventig moesten grote instellingsterreinen van overheidswege worden teruggedrongen.

Noorderhaven

De kiem van Noorderhaven in Julianadorp werd gelegd in een provinciale nota. Er werd in Noord-Holland een tekort verwacht van duizend opnameplaatsen voor mensen met een verstandelijke beperking. De provincie schakelde de Vereniging tot Opvoeding en Verpleging van Geesteszwakke kinderen 's Heeren Loo in, waardoor het bestuur van de vereniging in 1964 werd opgericht tot de bouw van Noorderhaven. Ops 4 juni 1970 metselde Commissaris van de Koningin te Noord-Holland dhr. FJ Kranenburg de officiële eerste steen in de muur bij de vijver. De personeelsflat was een van de eerste gebouwen, omdat de visie voorschreef dat directie, staf en (leerling) verpleegkundigen zoveel mogelijk op het terrein wonen. In 1971 arriveerden de eerste cliënten in Julianadorp. Al snel veranderde het overheidsbeleid: terreinen vielen niet langer in de gratie. 's Heeren Loo koos voor een gematigd beleid. Besloten ligt op het terrein Noorderhaven niet te ontmantelen, maar opnieuw in te richten. Rond 2015 start de omvorming van het terrein tot woonwijk 't Laar. Naast woningen voor cliënten, komen er 270 woningen voor mensen zonder verstandelijke beperking. Zo houden cliënten een rustige, beschermde woonomgeving waar mensen met en zonder verstandelijke beperking elkaar kunnen ontmoeten, zich thuis voelen en respect tonen voor elkaars privacy.

Opmaat

In 1997 startte Opmaat in Bedum. Opmaat is een initiatief van ouders in samenwerking met zorginstelling Van Boeijenoord in Assen. Opmaat bood huisvesting aan 200 cliënten. Ze woonden niet op een instellingsterrein, maar in een woonwijk van het Groningse dorp. Het initiatief bleek niet haalbaar op zelfstandige basis en in 2001 fuseerde Opmaat met 's Heeren Loo.

Boldershof

In de 15e eeuw was landgoed Boldershof eigendom van Duitse zusters. In zes eeuwen verwisselde het diverse keren van eigenaar tot het in 1903 in handen kwam van gevluchte Franse zusters, Filles de la Sagesse, Dochters der Wijsheid. Ze wilden een nieuw bestaan in Nederland opbouwen. In het begin verdienden de zusters de kost met inkomsten van pensiongasten en Franse conversatielessen, later met het afleggen van de doden in Druten. Regelmatig troffen ze een achterlijk kindje aan in arme gezinnen. Soms namen ze zo'n kindje mee. In 1907 ging Huize Boldershof officieel van start. Boldershof was de tweede rooms-katholieke gesticht voor idiote meisjes in Nederland. Onder leiding van stichteres en eerste moeder-overste Soeur Célestine de la Croix en geneesheer-directeur DeSteenhuysen Piters groeide huize Boldershof snel. In de jaren 60 en 70 werd aaneen nieuw Boldershof gebouwd. Er kwamen steeds meer leken in dienst. De zusters verdwenen langzamerhand uit het Drutense straatbeeld. Midden jaren 90 verhuisden meer dan 250 bewoners naar nieuwe locaties in Geldermalsen en Tiel. In Druten ging daarna het Boldershofterrein op de schop. Gebouwen werden gesloopt, de hekken verdwenen en aan de rand van het instellingsterrein verschenen particuliere huizen. Vanaf midden jaren 90 vond op grote schaal omgekeerde integratie plaats. Het terrein veranderde in een voor het oogdoorsnee woonwijk. In 1998 fuseerde Boldershof met de semimurale Graaf Reinald Stichting. De nieuwe naam werd Stichting Waalborg. In 2005 fuseerde die stichting met 's Heeren Loo.

Arduin

De stichting Arduin in Zeeland werd in 1995 opgericht vanuit de gedachte dat mensen met een beperking een zo normaal mogelijk leven moeten kunnen leiden. Meedoen in de maatschappij is een ander belangrijk aandachtspunt. Iedereen geeft immers op een eigen unieke manier kleur aan deze samenleving. Door te zijn wie je bent. Er werken zo'n 1100 medewerkers. Op 20 mei 2019 fuseerde Arduin met 's Heeren Loo en is sindsdien de regio Zeeland van 's Heeren Loo.

Het prille begin

Revalidatieartsen en notabelen stonden in de jaren ’70 aan de wieg van kleinschalig wonen voor mensen met een lichamelijke beperking. Dit was de start van De Noorderbrug, die toen nog Noordelijke Stichting Voorzieningen Lichamelijk Gehandicapten heette. Het eerste pensiontehuis midden in Wehe den Hoorn opende in 1973 haar deuren. Het bestond uit 16 wooneenheden in een dorpsgebouw, waarin ook de bibliotheek en een bankfiliaal gevestigd waren. De bewoners van dit pensiontehuis werden enthousiast betrokken bij de dorpsactiviteiten in het gebouw, zoals gezellige avonden, festiviteiten en bijeenkomsten. Zo kreeg de inclusiegedachte van ‘een gewoon leven leiden midden in de samenleving’ vorm.

Erkenning, uitbreiding en specialisatie Nadat in 1979 de officiële erkenning binnen was, kwamen er locaties in Groningen, Friesland en Drenthe. Ook breidde De Noorderbrug uit met logeerhuizen, activiteitencentra en werklocaties. De ondersteuning bij cliënten thuis nam een enorme vlucht, evenals de ondersteuning bij werken, gezond leven en bewegen.

2002: fusie en professionalisering

In 2002 fuseerde De Noorderbrug met de ‘Nederlandse Stichting Voorzieningen Auditief Gehandicapten’. De jaren erna groeit en specialiseert de organisatie verder. Interne cliënten kunnen behandeling krijgen en vanaf 2012 behandelt De Noorderbrug ook extramuraal. De organisatie professionaliseerde sterk met behandelmodules en door een goede aansluiting in netwerken.

Behandelprogramma Hersenz In 2014 is De Noorderbrug één van de initiatiefnemers van het behandelprogramma Hersenz, voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel in de chronische fase. Dit programma helpt mensen om beter om te gaan met problemen in het dagelijks leven als gevolg van hun hersenletsel.